Sprakeloos
Rouw en verlies kan tot eenzaamheid leiden. Je omgeving vindt het moeilijk met het onderwerp om te gaan. Sommige vermijden het onderwerp en dus jou. Anderen reageren met pijnlijke dooddoeners. “Veel rouwenden voelen zich systematisch niet getroost en gesteund, maar beschaamd, gemeden en afgewezen.” (Anne Goossensen, 2022)[1]
Dat je omgeving tactloos kan reageren betekent niet zozeer dat zij lomperiken zonder gevoel zijn. De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving concludeerde vorig jaar in hun advies over samenleven met de dood, dat wij – de maatschappij – niet meer de juiste woorden kennen om met ongemak en emoties rond het levenseinde om te gaan.
Maar ongeacht de goede bedoelingen en goed bedoelde aandacht en ruimte, die je de eerste maanden krijgt; al snel gaat iedereen weer gewoon door, en ze verwachten dat ook van jou.
Eenzaamheid
Er wordt verwacht dat je het verlies verwerkt en de draad weer oppakt. Maar verwerken van rouw, verlies en verdriet als in ‘het gaat over’, bestaat niet. Een plaats geven misschien, maar verdwijnen zal het nooit.
Zeker na die eerste maanden kan je het gevoel hebben alleen te staan met je verdriet en emoties, maar ook gehinderd er nog langer over te praten. Je kropt je emoties op, trekt je terug uit het sociale leven en kom terecht in een spiraal van eenzaamheid. Door het verlies, van bijvoorbeeld een naaste, verlies je zo ook veel sociale contacten en steun.
De afgelopen jaren werd door coronamaatregelen de ervaren eenzaamheid op allerlei momenten en vlakken versterkt. Vaak kon er geen afscheid worden genomen; aan het sterfbed of tijdens een uitvaart. Maar ook daarna waren sociale contacten en hulp van familie, kennissen of buren beperkt.
‘”Veel rouwenden voelen zich systematisch niet getroost en gesteund, maar beschaamd, gemeden en afgewezen.”
Anne Goossensen, 2022
Praten
Het verwerken of omgaan met rouw is persoonlijk en dus voor iedereen anders, er is geen script. Ook de bekende vijf opeenvolgende fasen van rouw van Kübler-Ross (1969) werden door de jaren heen regelmatig ‘herschreven’. Vooral het idee dat de fasen achtereenvolgens worden doorlopen staat al een poos ter discussie. Moderne modellen richten zich meer op aandachtsgebieden, samenhang en processen.
Maar ook een begrip als ‘rouwverwerking’ staat ter discussie. De Vlaamse psycholoog en specialist in het omgaan met rouw en verlies Manu Keirse spreekt tegenwoordig liever van ‘overleven’ bij rouw. Het gaat erom met het verlies te leren leven, niet om het op te lossen.
Hoe je persoonlijke omgang met rouw ook is, er zijn een aantal gezamenlijke thema’s en een daarvan is: praten en gehoord worden. Dat het kunnen praten over je verlies, je emoties, de confrontaties, de herinneringen, een behoefte is die velen op een gegevens moment niet meer kunnen vervullen, hoor je bij veel rouwenden terug.
Het gaat dan niet alleen over het (herhalend) willen blijven praten en gehoord worden. Over wat je is overkomen of over wat degene die je hebt verloren voor je heeft betekent en wat je nog dagelijks mist. Het kunnen ook ongemakkelijke en tegenstrijdige emoties zijn, die je zelf al nauwelijks begrijpt; zoals schaamte over boosheid naar de overledene of opluchting bij het overlijden.
Lotgenoten
Iedereen wordt op enig moment geconfronteerd met verlies. Toch is het een taboe en wordt er niet over gesproken. Vele organisaties en voortrekkers proberen de maatschappij in te laten zien dat praten over de dood nodig is. Sociologe Ameline Ansu verzamelde vele verhalen van vooral jonge mensen, na zelf al jong haar ouders te hebben verloren. SIRE lanceerde begin dit jaar een campagne ‘De Dood. Praat erover, niet eroverheen’.
Maar maatschappelijke veranderingen kosten veel tijd. En rouwende hebben nu de behoefte erover te praten. Villa TrösT biedt iedereen in het TrösT Café de ruimte en gelegenheid lotgenoten te ontmoeten en vooral veel te praten en gehoord te worden.
Maar mocht je er nog niet aan toe zijn je tussen lotgenoten te begeven, dan kan je een beroep doen op een Maatje van Villa TrösT. Een rouwmaatje komt wekelijks bij je langs of spreekt ergens met je af en neemt de tijd om aandachtig naar jouw verhaal te luisteren, er voor je te zijn.
[1] Lector Transitie, rouw & verlies, in haar lectorele rede.